“Saklı paylı mirasçı” ne demektir?

Mirasbırakanın (yani vefat eden kişinin) herhangi bir ölüme bağlı tasarrufu (vasiyetname veya miras sözleşmesi) yok ise, onun ölümüyle birlikte tereke (miras) bir bütün olarak, yasal mirasçıların mülkiyetine geçer. Yasal mirasçıların kim olduğu Medeni Kanun’da açık olarak düzenlenmiştir. Buna göre mirasbırakan öldüğünde eşi ve altsoyu (çocuğu veya evlatlığı) var ise tüm miras bu kişilere ait olacaktır. Bu ihtimalde sağ kalan eşin miras payı 1/4, çocuğun/çocukların miras payı ise toplam 3/4 olur. Kaç çocuk var ise 3/4’lük miras onlar arasında eşit olarak paylaşılır. Örneğin mirasbırakan öldüğünde geriye eşi ve 3 çocuğu kaldıysa, eşin miras payı 1/4, her bir çocuğun miras payı da yine 1/4 olur.

Mirasbırakan öldüğünde altsoyu yok ama ana babası ve eşi hayatta ise, bu sefer miras, sağ kalan eş ve ana baba arasında paylaşılır. Bu ihtimalde eşin miras payı 1/2, ana babanın her birinin miras payı ise 1/4 olur.

Acaba mirasbırakan, hayattayken yapacağı bir işlemle, öldüğünde çocuklarına, eşine veya duruma göre ana babasına kalacak miras paylarını değiştirebilir mi? Misal, eşi ve iki çocuğu olan bir mirasbırakan, tüm malvarlığını eşine vasiyet ederek çocuklarını mirastan mahrum bırakabilir mi? Veya aynı mirasbırakan, tüm mirasını tek bir çocuğuna vasiyet edip eşini ve diğer çocuğunu mirastan mahrum bırakabilir mi? Bu soruların cevabı mirastan mahrum bırakılmak istenen mirasçının “saklı paylı mirasçı” olup olmamasına göre değişecektir. Şöyle ki eğer bir mirasçı kanunen “saklı paylı mirasçı” ise, bu demektir ki mirasbırakan istese de istemese de mirasının belirli bir bölümü (mirastan yoksunluk ve mirastan çıkarılma halleri hariç) mutlaka o mirasçıya kalacaktır. Mirasbırakan buna engel olamaz.

Saklı paylı mirasçılar kimlerdir?

Medeni Kanunun 506’ncı maddesine göre saklı paylı mirasçılar, mirasbırakanın altsoyu (çocukları ve/veya varsa evlatlığı), eşi ve ana babasından ibarettir. Görüldüğü üzere mirasbırakanın saklı paylı mirasçıları ona en yakın kişilerdir. İstisnai durumlar hariç, kanun koyucu, mirasbırakana “Bunlar senin en yakınların. Mirasının belirli bir bölümü (saklı paylar) her halükarda bu kişilere intikal edecek” demektedir.

Saklı paylı mirasçıların saklı pay oranları nedir?

Her saklı paylı mirasçının saklı pay oranı aynı değildir;

Altsoy için saklı pay, yasal miras payının yarısıdır. Konuyu bir örnekle açıklayalım: Mirasbırakan öldüğünde geriye eşi ve 3 çocuğu kaldıysa, eşin miras payının 1/4, her bir çocuğun miras payının da yine 1/4 olduğu yukarıda belirtilmişti. Mirasbırakanın terekesinde sadece 1.000 TL para olduğunu farzedersek, miras paylaşımında eş 250 TL, her bir çocuk da yine 250 TL alacaktır. Altsoy (yani çocuklar) için saklı pay, yasal miras payının yarısı olduğu içindir ki mirasbırakan, her bir çocuğuna miras kalacak olan 250’şer TL’nin yarısına (saklı paya) dokunamayacak, o saklı payların çocuklarına miras kalmasını engelleyemeyecektir. Ancak mirasbırakan, çocuklarının saklı payları haricindeki diğer yarım paylar üzerinde pekala özgürce tasarruf edebilir. Örneğimize dönecek olursak, her bir çocuğun saklı payı, yasal miras payı olan 250 TL’nin yarısı yani 125 TL’dir. Bu demektir ki mirasbırakanın üç çocuğunun toplam saklı pay tutarları 125×3=375 TL’dir. Bu tutar her halükarda çocukların hakkıdır. Eğer mirasbırakan, bir vasiyetname ile tüm malvarlığını eşine vasiyet ederse, çocukları, mirasbırakanın ölümünden sonra hayatta kalan eşe (annelerine) karşı açacakları bir tenkis davası ile saklı paylarının kendilerine verilmesini talep edebilirler. Bu durumda hakim, 1.000 TL’lik toplam mirasın 375 TL’sini eşit olarak 3 çocuğa verecek, geri kalan 625 TL eşin olacaktır. Görüldüğü üzere mirasbırakan 1.000 TL’nin tamamını eşine vasiyet ederek ölmesine rağmen kanun, buna müsaade etmemekte, çocuklara her halükarda belirli bir mirasın kalmasını sağlamaktadır.

Ana ve babanın yasal miras payı, yasal miras paylarının dörtte biridir. Yine bir örnek verelim: Bekar ve çocuksuz olarak ölen bir kişinin mirası, hayatta olan ana babasına 1/2’şer olarak eşit şekilde intikal eder. Terekede 1.000 TL varsa, 500 TL anaya, 500 TL babaya kalır. Ana ve babanın saklı pay oranı yasal miras payı olan 500 TL’nin dörtte biri yani 125 TL olduğuna göre mirasbırakan 125×2=250 TL’nin her halükarda ana babasına miras olarak kalmasına katlanmak zorundadır. Geriye kalan 750 TL üzerinde ise serbestçe tasarruf edebilir. Örneğin söz konusu 750 TL’yi en yakın arkadaşına vasiyet edebilir. Ana baba buna karşı çıkamaz çünkü saklı payları (125×2) ihlal edilmemiştir. Ancak mirasbırakan arkadaşına 750 değilde 850 TL vasiyet etmiş olsaydı, ana ve baba (ayrı ayrı veya birlikte) söz konusu arkadaşa dava açarak paylarının 125’er TL’ye tamamlanmasını talep edebilirlerdi çünkü her birinin saklı pay tutarı 125 TLdir.

Son olarak, hayatta kalan eşin saklı payı, kural olarak yasal miras payının tamamıdır. Yani mirasbırakan, eşine kalacak mirasa kural olarak dokunamaz. Eş, her halükarda (üçüncü zümre olan büyük ana ve büyük baba zümresi ile mirasçı olması durumu -ki bu çok nadir olur- hariç) yasal miras payının tamamını alacaktır.

Mirasbırakanın kardeşleri 2007 yılından bu yana saklı paylı mirasçı değildir

Medeni Kanun’da 2007  yılında yapılan bir değişiklikle kardeşler, saklı paylı mirasçı statüsünden çıkarılmışlardır. Bugün, geriye sadece kardeş veya kardeşlerini bırakarak ölen bir mirasbırakan, mirasının %100’ünde özgürce tasarruf edebilir, yani kardeşlerine miras olarak hiçbir şey bırakmaması mümkündür. 10 milyon TL serveti olan A öldüğünde, (ölüme bağlı tasarrufu yoksa) mirası kardeşleri B ve C’ye eşit olarak kalacakken, A, ölmeden önce tüm servetini bir vakfa veya sevgilisine vasiyet ettiyse, ölümünden sonra kardeşleri tek bir kuruş dahi alamayacaklardır. Meğer ki söz konusu ölüme bağlı tasarruf sonradan iptal edilsin ki bu da uygulamada oldukça düşük bir ihtimaldir.